Mijn keel is dichtgeknepen, ik houd mijn adem in. Ik voel mijn lichaam warm worden. Ik sla mijn handen voor mijn ogen, ik duik dieper in mijn trui. Het liefste wil ik verdwijnen. Voor mijn omgeving, maar ook voor mezelf….. Ik schaam mij. Ik voel schaamte.
Wat is schaamte
Schaamte is een emotie of een gevoel dat te maken heeft met het afwijken van de eigen normen, bijvoorbeeld door aantasting van trots. Het kan ook te maken hebben met het afwijken van de normen van anderen, bijvoorbeeld de angst om niet meer geaccepteerd te worden.
Een beetje schaamtegevoel kent een functie, maar meer schaamte is een overheersend naar gevoel, dat op z’n zachtst gezegd geen prettige invloed heeft op je dagelijkse functioneren.
Evolutionaire functie van schaamte
Een beetje schaamtegevoel heeft wel degelijk een functie. Hierbij spelen waarden en normen van de omgeving een rol. Wijk je af van wat jouw omgeving ‘juist’ acht, dan kun je gevoelens van schaamte ervaren. Soms is dat prettig, want dan weet je intuïtief dat iets niet ‘juist’ is en geeft het je dus richting. De andere kant van het verhaal is dat het niet is gezegd dat de waarden en normen van de groep, ook jouw waarden en normen zijn. Wellicht past dit gewoonweg niet (meer) bij je.
“Schaamte heeft een duidelijke evolutionaire functie, zegt Goldschmidt. Het zorgt ervoor dat groepsleden zich conformeren aan het collectief. Een lid dat de groepsregels overtreedt, wordt veroordeeld door andere groepsleden. Dankzij het mechanisme van schaamte veroordeelt het dissonante groepslid echter ook zichzelf. Dat versterkt de groep en draagt bij aan overlevingskansen van de soort”
(Het Parool, Jop van Kempen, 6-08-2019).
Anticiperende schaamte
Een andere functie die schaamtegevoel kent, is een beschermende functie. Echter wanneer dit te groot is, heeft dit een negatief effect op echt kunnen zijn wie je bent.
“Schaamte kan ook gezien worden als een radar die razend snel de omgeving aftast met als doel de grenzen van onze intimiteit te bewaken (Holster, 2007). Dat wordt de anticiperende schaamte genoemd, die een beschermende werking heeft. Deze radar behoedt ons voor onnodige emotionele uitbarstingen die de situatie vaak nog pijnlijker maken, maar remt ons gedrag onnodig als hij domineert.
(L. Doomen, Schaamte en Psychodrama, Groepen juni 2013, jaargang 8 nummer 2).
Een beetje schaamte is dus niet erg, daar wordt in de opvoeding van kinderen zelfs gebruik van gemaakt. Een boze blik van een ouder naar een kind, zegt veel. Als volwassene is een beetje schaamte dus richtinggevend. Ofwel door je aan te passen ofwel door een andere omgeving op te zoeken die beter bij je past.
Een gevecht in jezelf
Het vormt een probleem als het gevoel van schaamte overheersend wordt, waardoor gevoelens van vreugde, plezier of zelfs liefde niet meer ervaren kunnen worden. De schaamtegevoelens worden daarbij ook niet graag herkend en erkend. Alles bij elkaar kan zelfs uiteindelijk leiden tot grootse haat, boosheid en/of afgunst.
Schaamte is, in essentie, een gevecht binnen jezelf, tegen jezelf. Schaamte ontstaat door afwijzing, vernedering en afstoten in relaties. Als gevolg daarvan wordt verbinden, relaties aangaan, een hart tot hart gesprek voeren, tegengehouden door schaamte. Isolatie, eenzaamheid, burn-out, depressie en heel veel andere ellende kunnen het gevolg zijn (https://schaamte.info, juli 2020).
Schaamte is het gevoel dat je in de ogen van anderen compleet waardeloos bent en dat ze daarin nog gelijk hebben ook (Louis Tas, https://www.vn.nl/psychiater-louis-tas-1920-2011, juli 2020).
Het gevecht in jezelf, tegen jezelf, maakt dagelijks functioneren lastig. Alles wat je doet of zegt, kent kritiek vanuit jezelf. Dit is soms onbewust en vaak erg vermoeiend. Vreugde beleven wordt hierdoor steeds lastiger.
Advies bij overheersende gevoelens van schaamte
De eerste stap is dat je je beseft dat je méér bent dan alleen het gevoel van schaamte dat je ervaart. Jij bent meer dan dat. En diep, rustig, ademhalen. Je hebt meer gevoelens dan enkel schaamte. Het kan helpen om tegen jezelf te zeggen ‘iets in mij schaamt zich’ in plaats van ‘ik schaam mij’.
Waarna je je iets rustiger voelt vanbinnen, kan het onderzoeken, het exploreren, beginnen. Het impliciete expliciet maken. ‘Wàt voel ik eigenlijk?’ Als schaamte een emotie is en een emotie is ook een sensatie in je lichaam, wat voel je dan eigenlijk? Waar voel je dat in je lichaam? Naast misschien het blozen, het warm worden van je lichaam, wat gebeurt er nog meer? Zo word je je bewust van het gevoel en erken je het. Op deze manier neemt het beetje bij beetje af, niet toe.
Waarden en normen
Het gevoel van schaamte kan ook komen door afwijzing van de omgeving waarin je je op dat moment bevindt. Welke waarden en normen heeft deze omgeving? Zijn dat wel jouw waarden en bijbehorende normen? Wellicht was je vroeger als kind afhankelijk van deze omgeving, voor liefde en voedsel, maar ben je nu volwassen en is dat niet meer zo. Als volwassene kan en mag je je eigen waarden en normen stellen.
Delen van gevoelens van schaamte
Mijn advies is om er niet alleen in te blijven. Vind iemand met wie je erover kunt praten, met wie je kunt delen. Ik begrijp dat het juist bij schaamte moeilijk is om erover te praten en dit te delen. Ik weet dat, ik begrijp dat, ik zal naar je luisteren. Zonder oordeel.
Je bent van harte welkom. Plan zelf je eerste afspraak via de contactpagina. Er is geen wachtlijst.
Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda, ik geef sessies online en ik kom eventueel ook naar jou, thuis, op je werkplek of op een andere geschikte locatie. Informeer naar de mogelijkheden!
Klik op deze link om te lezen over angst en depressie:https://www.therapie-susan.nl/blog/depressie-en-angst/