Over Liegen en Excuses maken. Liegen is universeel menselijk gedrag. Ik denk niet dat ik een persoon kan vinden die nooit liegt. Ook niet als ik in de spiegel kijk. Ook ik lieg weleens. Het hoort er ook een beetje bij, bijvoorbeeld in het kader van beleefdheid. ‘Ik kan niet die avond, ik moet werken,’ zeggen we als we niet naar een feestje willen, maar tegelijkertijd de gastheer of -vrouw niet willen beledigen.
Dit soort leugens zijn redelijk onschuldig en worden vooral ingezet om het sociale contact makkelijker te maken. Als we elkaar allemaal steeds de waarheid zouden vertellen, wordt er misschien wel erg veel op elkaars tenen getrapt.
Liegen is universeel menselijk gedrag, en hoewel het vaak wordt veroordeeld, maakt het zeker deel uit van ons dagelijks leven.
Dr. Sophie van der Zee, universitair docent aan de Erasmus School of Economics en wetenschappelijk directeur van de masteropleiding Gedragseconomie, heeft zich toegelegd op het onderzoeken van dit fenomeen.
Waarom liegen mensen?
Volgens Dr. Van der Zee liegt een gemiddeld persoon twee keer per dag. Mensen liegen om verschillende redenen, afhankelijk van context, persoonlijkheid en wat er op het spel staat. Het doel van liegen is vaak om negatieve gevolgen te voorkomen. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan het achterhouden van informatie voor je partner om een ruzie te voorkomen. Ook het verzinnen van een smoesje valt onder het voorkomen van negatieve gevolgen. Hieronder de veelvoorkomende redenen uiteengezet.
1. Om zichzelf te beschermen
Mensen liegen vaak om negatieve consequenties, zoals straf, schaamte, boosheid of afkeuring te voorkomen. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben echt op tijd weggegaan, maar onderweg zat alles tegen.’ Dit kan voortkomen uit (diepgewortelde) angst of onzekerheid.
Daarnaast kunnen we ook liegen om de waarheid te verbergen voor een partner als we bijvoorbeeld ontrouw zijn geweest. Er zijn veel redenen om hierover te liegen. In een recent onderzoek werden vooral een schuldgevoel, het niet willen kwetsen van de ander en zelfbescherming genoemd als redenen om de waarheid achter te houden.
We kunnen ook liegen om ons zelfbeeld niet te veranderen of te verliezen. We liegen omdat we onszelf als competent, succesvol of betrouwbaar (willen) zien en bang zijn om dit beeld te verliezen.
2. Om anderen te beschermen
Soms lieg je om een ander niet te kwetsen: “Je ziet er geweldig uit!” ook al is dat niet wat je echt vindt. Of je zegt dat je je ziek voelt, terwijl je eigenlijk geen zin hebt om uit te gaan, om te voorkomen dat je vriendin zich afgewezen voelt. Dit worden ook wel witte leugens genoemd. Dit doen we omdat we soms denken dat we weten wat het beste voor iemand is. In bepaalde situaties heeft iemand inderdaad meer aan positieve woorden dan aan de ‘harde’ realiteit. Maar let wel, belangrijk hierbij is om je te realiseren dat je niet altijd echt 100% weet wat het beste is voor de ander.
3. Om beter over te komen
Mensen kunnen ook liegen om zichzelf interessanter of succesvoller te laten lijken. Denk aan cv’s opleuken of overdrijven op een date.
Mensen hebben de neiging om erbij te willen horen en goedkeuring te willen krijgen van hun omgeving. Leugens kunnen helpen om dit beeld in stand te houden, zelfs als het niet overeenkomt met de realiteit.
Liegen kan ook gaan over anderen, bijvoorbeeld door middel van verhalen over de ander verzinnen, te roddelen of geruchten te verspreiden. Dit kan als doel hebben om iemand anders omlaag te halen en/of jezelf dan beter te voelen (https://psycholoog.nl – 30 april 2025).
4. Om iets te krijgen
Leugens kunnen strategisch zijn: om iets voor elkaar te krijgen, zoals een promotie, geld, of toegang tot iets.
5. Gewoonte, Beschermingsmechanisme of Stoornis
Sommige mensen hebben moeite met de waarheid als antwoord op een traumatische ervaring (beschermingsmechanisme) of door psychologische stoornissen/pathologie of omdat ze al zo vaak hebben gelogen dat het een automatisme is geworden.
6. Vermijden van Confrontatie
Soms is liegen de makkelijkste weg om gedoe te vermijden. ‘Nee hoor, ik ben niet boos’, terwijl je duidelijk voelt dat dat wél zo is. Een andere manier om te liegen is door de waarheid te verbloemen voor gewaardeerde relaties. Sommige mensen denken dat als ze de waarheid vertellen, de ander hen dan niet meer leuk vindt of boos wordt. Terwijl eerlijkheid er ook voor kan zorgen dat de band juist verbetert (https://psycholoog.nl – 30 april 2025).
Waarom beginnen kinderen met liegen?
Kinderen beginnen jong met liegen. Meestal rond de leeftijd van 2 tot 3 jaar. Het begint met onschuldige, simpele leugens, zoals het ontkennen dat ze een koekje hebben gepakt terwijl de kruimels nog op hun gezichtje zitten. Het heeft alles te maken met een normale cognitieve ontwikkeling. Rond die leeftijd beginnen kinderen te beseffen dat andere mensen gedachten en gevoelens hebben die anders zijn dan hun eigen. Dat inzicht maakt liegen mogelijk. Ze begrijpen dat ze iets kunnen zeggen wat niet waar is, en dat iemand anders dat kan geloven. Dr. Sophie van der Zee benadrukt dat liegen een teken is van normale cognitieve ontwikkeling. Het toont aan dat een kind leert zich in te leven in anderen en leert complexer te denken.
Hoe meer je liegt, hoe makkelijker het wordt
Liegen wordt voor jezelf steeds makkelijker, hoe vaker je het doet. De meeste mensen voelen zich extra gespannen als ze liegen en zo reageert het lichaam dan ook: hartkloppingen, zweten, misschien trillen. Waarschijnlijk dezelfde reacties als die je bij angst ervaart. Maar deze spanning wordt minder hoe vaker je liegt, want je hersenen raken eraan gewend om te liegen (https://www.psyned.nl – 30 april 2025).
Liegen en Stress
Hoewel liegen op de korte termijn soms een goede oplossing lijkt, kan het op de lange termijn stress en spanning met zich meebrengen. Leugenaars moeten hun verhalen onthouden, consistent blijven en continu alert zijn om niet door de mand te vallen. Dit kan leiden tot verhoogde angst, stress en eenzaamheid (https://psycholoog.nl – 30 april 2025).
Veel liegen kan een gefragmenteerd en angstig bestaan opleveren. Het kan verwijdering brengen in hetgeen je misschien zo dierbaar is, namelijk je relaties. Veel en/of groots liegen kan schade aan je geliefden en omgeving brengen. Daarbij kan je eigen onbevangenheid in relaties ook knel komen te zitten. Vertrouwen in de ander wordt wellicht lastig. Dit kan zwaar wegen op de verbinding met de ander.
Liegen, Excuses maken & Vergeven
Wanneer een leugen uitkomt of wanneer er tegen je gelogen is, zijn excuses en wellicht vervolgens vergeving, op zijn plaats. Desmond Tutu heeft een belangrijke uitspraak over vergeving gedaan: ‘Zonder vergeving is er geen toekomst’. Als je je bitterheid behoudt, dan leef je in het verleden in plaats van in het heden. Een manier om vergeving te faciliteren is je excuses maken. Verontschuldigingen zijn een van de weinige dingen waarvan onderzoek aantoont dat ze vergeving daadwerkelijk bevorderen, en dat zijn er niet zo veel.
Liegen & Oprechte excuses maken
In de podcast van ‘Think Fast, Talk smart’ legt Dr. Fred Luskin, directeur van het Stanford Forgiveness Project, uit hoe excuses en vergeving elkaar kunnen ondersteunen. Het aanbieden van excuses past in het vergevingsproces, maar enkel wanneer een excuus echt oprecht is. Een oprechte verontschuldiging is dus een facilitator. In dat opzicht horen liegen en excuses maken bij elkaar.
Waarom Excuses zo moeilijk zijn
Als liegen uitkomt, is de volgende stap om excuses te maken. Maar soms zijn excuses niet zo nuttig, omdat ze uiteindelijk neerkomen op: ‘Het spijt me dat je je slecht voelt’ of ‘Het spijt me dat je boos bent.’ Maar dat is geen echt excuus. Heel veel mensen hebben moeite om hun tekortkomingen toe te geven en het feit te erkennen dat hun gedrag het lijden van anderen heeft veroorzaakt.
Maar een echt oprechte verontschuldiging zegt: ‘Ik heb iets verkeerd gedaan. Mijn fout heeft geleid tot je boosheid. Ik ben verantwoordelijk voor zowel mijn eigen gedrag als je reactie. Het spijt me. En als ik kan, zal ik het goedmaken.’
Begin met het erkennen van je verantwoordelijkheid voor wat je hebt gedaan. Ga vervolgens praten over hoe je gedrag de ander of anderen heeft beïnvloed. Daarna kun je praten over hoe je het goed kunt maken en misschien kunt veranderen.
Wanneer is Liegen een Probleem?
Liegen kan verstrekkende gevolgen hebben voor de relaties en vertrouwensbanden die je aangaat met je omgeving, maar kan ook negatieve gevolgen hebben voor je eigen relatie met jezelf. Hoe groter de leugen, hoe meer leugens, hoe groter de negatieve gevolgen als anderen het te weten komen. En hoe langer je de leugen volhoudt, hoe moeilijker het is om de waarheid te vertellen. Dit soort geheimen zijn niet altijd even draaglijk.
Wanneer je merkt dat liegen een probleem wordt, kan het goed zijn om hier met een professional over te praten.
Hulp door therapiepraktijk Susan
Ben jij op zoek naar een mogelijkheid om te praten over leugens, liegen, excuses maken of vergeving? Therapiepraktijk Susan biedt je een veilige ruimte zonder oordeel waarin je je kunt uiten. We kunnen samen achterhalen hoe je je erover voelt en wat eraan ten grondslag ligt. Vervolgens kun je rustig exploreren wat de mogelijkheden zijn voor jou om het anders te doen, als je dat wilt.
En als er sprake blijkt te zijn van bepaalde (traumatische) ervaringen die in het heden last veroorzaken, kunnen we EMDR therapie toepassen.
Er is geen wachtlijst. Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda! Je kunt meteen zelf je eerste sessie inplannen via de online agenda op de contactpagina of neem contact op via mail, whatsapp, telefoon of de socials.
Je bent van harte welkom!
Wil je verder lezen, bijvoorbeeld over Eenzaamheid, klik dan op deze link: https://www.therapie-susan.nl/blog/over-eenzaamheid/