Schuld ervaren en vervolgens Jezelf Vergeven. Het zijn twee dingen die echt niet zo makkelijk zijn. Schuld is een naar gevoel en iedereen kent het, maar waarom hebben we het eigenlijk? En ‘jezelf vergeven’ klinkt misschien goed, maar hoe doe je dat dan? Want die woorden zijn snel uitgesproken, maar hoe zorg je ervoor dat je dit ook daadwerkelijk zo voelt?
Wat voor gevoel is schuld?
Schuld is een gevoel dat je kunt ervaren wanneer je gelooft dat je iets verkeerd hebt gedaan. Verkeerd ten opzichte van je eigen normen of verkeerd ten opzichte van de normen van anderen. Een gevoel van schuld is nauw verbonden met gevoelens van spijt, verantwoordelijkheid en soms ook schaamte. We ervaren gevoelens van schuld op verschillende manieren en om verschillende redenen, van kleine alledaagse missers tot ernstige overtredingen.
Schuld wordt gedefinieerd als een reactie op specifieke daden of gedragingen die in strijd zijn met persoonlijke normen of morele waarden. Het wordt vaak geassocieerd met een focus op de daad zelf en de wens om het goed te maken of te herstellen (A. Mooij, gepubliceerd in het Tijdschrift voor Psychotherapie, 2012).
Oorsprong van Schuldgevoelens
Gevoelens van schuld kunnen ontstaan in sociale interacties maar ook in jezelf. Het hebben van een schuldgevoel vanuit een sociale interactie gaat samen met de mate van empathie die je bezit. Het gevoel van schuld komt dan op, omdat je gedrag (wellicht onbedoeld) schade heeft berokkend of waarvan je denkt dat het iemand anders heeft gekwetst. Je innerlijke moraal of geweten signaleert dan dat er iets mis is gegaan.
Je kunt ook gevoelens van schuld ervaren, zonder dat anderen weten wat er is gebeurd of wat er gaande is. Je eigen innerlijke kompas zorgt er dan voor dat je het gevoel van schuld ervaart.
Functie van schuldgevoel
Gevoelens van schuld zijn zeer vervelend, maar dienen tegelijkertijd wel een functie, net zoals gevoelens van schaamte. Daar waar een gevoel van schaamte te maken heeft met ‘zijn’, gaat schuld meer over ‘doen’. Een schuldgevoel zorgt ervoor dat je rekening blijft houden met jouw omgeving en het houdt je eigen gedrag in lijn met je eigen normen en je eigen geweten. Brené Brown benadrukt dat gevoelens van schuld goed zijn, omdat deze ervoor zorgen dat we op het juiste pad blijven en het kan leiden tot zelfreflectie en echte verandering (2012).
In mijn eerdere blog over schuld benoemde ik het al: Om te kunnen groeien en volwassen te zijn, ontkom je niet aan de dynamiek van je schuldig maken. Wij worden gekwetst en wij kwetsen anderen. Gevoelens van schuld horen bij verantwoordelijkheid nemen voor je eigen leven. En hierbij hoort ook: het leren verontschuldigen op een voor jou gewetensvolle, gepaste en echte manier. Excuses leren maken zoals het bij jou past, is een groot goed.
Na je schuldig voelen, volgt Zelfvergeving
Na het jezelf schuldig voelen, volgt op een gegeven moment het Jezelf Vergeven. Want wanneer je leeft met een (groots) schuldgevoel is het maken van echte verbindingen met anderen zeer lastig. Het hebben van een schuldgevoel belemmert ècht contact. Daarom is het jezelf vergeven van belang.
Wat jezelf vergeven niet is
Jezelf vergeven betekent niet dat je bagatelliseert wat er is gebeurd of van wat je hebt gedaan. Het betekent niet dat je je verantwoordelijkheid ontloopt. Het vergt echter wel volledige erkenning van je eigen gedrag en je eigen verantwoordelijkheid hierin. Weet wat je verkeerd hebt gedaan. En vervolgens hoef je jezelf niet te blijven pijnigen met het ervaren van een schuldgevoel.
Erken je je eigen verantwoordelijkheid niet, maar vergeef je jezelf wel, dan is er sprake van ‘pseudozelfvergeving’, volgens Hall & Fincham (2005), oftewel geen oprechte zelfvergeving. Echte zelfvergeving vereist de echte, misschien zeer pijnlijke, waarheid. Inclusief alle gevoelens die daarbij horen.
Waarom jezelf vergeven
De redenen dat we onszelf vergeven zijn dezelfde als voor het vergeven van anderen. Het is de manier waarop we ons van het verleden bevrijden. Het is de manier waarop we helen en groeien. Het is de manier waarop we een betekenis geven aan ons lijden, onze zelfachting herstellen, en een nieuw verhaal vertellen over wie we zijn (Het boek van vergeving’ van Desmond & Mpho Tutu, 2015, pagina 202).
Uiteindelijk is het de bedoeling dat zelfvergeving leidt tot innerlijke vrede, daar waar het vergeven van de ander tot uiterlijke vrede leidt.
Wat betekent jezelf vergeven
In het boek Forgive for Good (2003) beschrijft Luskin dat we in eerste instantie moeten begrijpen dat we geen totàle controle hebben over onze eigen acties. Iedereen begaat fouten. Mens-zijn betekent dat we anderen zullen kwetsen.
Om je ‘fout’ in perspectief te plaatsen zegt hij dat je kunt onthouden dat jouw fout al door duizenden anderen eerder is gemaakt en je daar echt niet uniek in bent. Je hebt geen nieuw kwaad of nieuwe fouten gecreëerd.
Een oprecht excuus richting de ander of richting jezelf is een eerste stap richting jezelf vergeven. Vervolgens benoemt Luskin dat het van belang is om te accepteren dat je de fout hebt begaan, dat je eventueel iets kunt doen om het goed te maken voor de ander, om vervolgens veranderingen in jezelf aan te brengen, zodat je ook daadwerkelijk innerlijk iets leert. Belangrijk hierin is om te beseffen wat je eigenlijke intentie was. Wat wilde je eigenlijk?
Als laatste benadrukt Luskin dat je daarna de focus kunt leggen op het vertellen van het gehele verhaal. Dus inclusief je voorafgaande intentie, hoe het uitpakte, wat er is gebeurd, wat jouw verantwoordelijkheid daarin was, hoe je je excuses hebt gemaakt, wat je hebt gedaan om het goed te maken, wat jij hierna hebt veranderd in jezelf en waarin je graag wilt groeien als mens. Tutu voegt daaraan toe dat het delen van je ervaringen met anderen, maakt dat je een nieuwe betekenis kunt opbouwen uit een pijnlijk verleden.
Ieder van ons kan een manier vinden om een pijnlijk verleden te transformeren tot een hoopvolle toekomst. We kunnen medeleven met anderen en medeleven met onszelf ontwikkelen. We kunnen een nieuw verhaal over onszelf vertellen. Het nieuwe verhaal erkent: ‘Ja, ik heb pijn en lijden veroorzaakt.’ Het nieuwe verhaal erkent ook dat ‘het kwaad dat ik in het verleden heb gedaan niet is wie ik heden ben’ (Het boek van Vergeving, Desmond & Mpho Tutu, 2015, p. 215).
Samengevat: stappen om te komen tot Zelfvergeving
- Erken je schuldgevoel: Onderken dat je iets hebt gedaan dat in strijd is met je normen of die van anderen. Wees je bewust van het effect van je gedrag op anderen en op jezelf.
- Neem verantwoordelijkheid: Erken je eigen aandeel in wat er is gebeurd. Vermijd bagatelliseren of het ontlopen van verantwoordelijkheid (voorkom pseudo-zelfvergeving).
- Begrijp je intentie: Sta stil bij wat je eigenlijk wilde bereiken met je gedrag. Plaats je fout in perspectief: je bent niet uniek in het maken van fouten, mens-zijn betekent soms anderen kwetsen.
- Maak oprechte excuses: Zorg dat deze excuses gewetensvol en passend zijn.
- Doe herstelacties: Kijk wat je kunt doen om het goed te maken voor de ander. Breng waar mogelijk positieve verandering aan in de situatie.
- Breng blijvende verandering in je gedrag aan: Pas je gedrag aan zodat je daadwerkelijk innerlijk leert van de ervaring. Ontwikkel nieuwe manieren van handelen die meer in lijn zijn met je normen.
- Vertel je volledige verhaal: Beschrijf eerlijk je intentie, de uitkomst, je verantwoordelijkheid, je herstelacties en je groei. Wees transparant naar jezelf (en eventueel anderen) over het hele proces.
- Geef nieuwe betekenis aan je verleden: Zie je fout als een kans tot heling en persoonlijke groei. Integreer het voorval in een nieuw verhaal over wie je bent, waarin je erkent dat je fouten maakt maar je tegelijkertijd niet wordt gedefinieerd door deze fouten in het verleden.
Hulp door therapiepraktijk Susan
Ben jij op zoek naar een mogelijkheid om te komen tot Zelfvergeving of om je verhaal te vertellen? Therapiepraktijk Susan biedt je een veilige ruimte zonder oordeel. We kunnen samen de stappen doorlopen en achterhalen hoe je je erover voelt. Je kunt je verhaal opnieuw vertellen, je kunt een nieuw verhaal vertellen. Vervolgens kun je rustig exploreren wat de mogelijkheden zijn voor jou om te komen tot Zelfvergeving, als je dat wilt.
En als er sprake blijkt te zijn van bepaalde (traumatische) ervaringen die in het heden last veroorzaken, kunnen we EMDR therapie toepassen.
Er is geen wachtlijst. Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda. Je kunt meteen zelf je eerste sessie inplannen via de online agenda op de contactpagina of neem contact op via mail, whatsapp, telefoon of de socials.
Je bent van harte welkom!
Wil je verder lezen, bijvoorbeeld over Liegen of over Vergeven van een ander, klik dan op een van deze links: