Vergeven. Hoe werkt dat? En wat is dat nu precies? Want ‘vergeven’ is geen activiteit in de zin van: ‘Nadat ik boodschappen heb gedaan en de auto heb gewassen, ga ik vergeven en daarna zie ik het wel.’ Maar er zijn wel ideeën over het actief inzetten van vergeven. En dat een mens niet passief hoeft te wachten opdat vergeving in zichzelf plaatsvindt. Deze blog gaat daarover; over het kunnen vergeven van een ander.
Zonder vergeving, geen toekomst
Liegen is universeel menselijk gedrag, en hoewel het vaak wordt veroordeeld, maakt het zeker deel uit van ons dagelijks leven. Mensen liegen om verschillende redenen, afhankelijk van context, persoonlijkheid en wat er op het spel staat. Het doel van liegen is vaak om negatieve gevolgen te voorkomen. Helaas doen we elkaar soms wat nare dingen aan.
Wanneer een leugen uitkomt, wanneer er tegen je gelogen is, wanneer je slachtoffer bent van een afschuwelijke daad is vergeving op een gegeven moment wellicht van belang. Desmond Tutu heeft een belangrijke uitspraak over vergeving gedaan: ‘Zonder vergeving is er geen toekomst’. Als je je bitterheid behoudt, dan leef je in het verleden in plaats van in het heden.
Vergelding, Niets doen en Vergeving
Als jou iets is aangedaan kun je grofweg kiezen voor drie manieren om ermee om te gaan:
- Vergelding
- Niets doen
- Vergeven
1. Vergelding
Vergelding is een reactie die voortkomt uit boosheid, pijn of het gevoel onrecht te hebben ervaren. Je voelt de behoefte om iets terug te doen, misschien om de ander te laten voelen wat jij hebt gevoeld. Op korte termijn kan dat opluchten, omdat het lijkt alsof je weer controle hebt of dat je weer op ‘gelijke’ voet staat met de ander. Het is een ogenblik van afleiding van de pijn van wat je is aangedaan. Maar op de lange termijn leidt vergelding vaak tot verbittering of tot een herhaling van zetten. Omdat je ermee bezig blijft, blijven de gevoelens die daarbij horen ook op de voorgrond. Vergelding ketent je vast aan de ander en aan de gebeurtenis.
2. Niets doen
Niets doen, oftewel het vermijden van je gevoelens en wat er is gebeurd, lijkt emotioneel gezien soms de makkelijkste weg. Je besteedt geen aandacht aan je gevoelens, je gaat er niet op in, in de hoop dat ze vanzelf weggaan. Maar ondertussen blijft de pijn vaak onder de oppervlakte leven. Op korte termijn levert het rust op, maar op langere termijn kan het leiden tot frustratie, innerlijke onrust of zelfs lichamelijke klachten. De gevoelens verdwijnen niet echt, ze verstoppen zich. En eigenlijk lijd je dan in stilte.
3. Vergeving
Vergeven komt vaak om de hoek kijken wanneer er een behoefte is aan innerlijke rust. Het betekent niet dat je goedkeurt wat er is gebeurd, maar dat je ervoor kiest om niet langer door die gebeurtenis of persoon beheerst te worden. Emotioneel kan het in het begin zwaar zijn, omdat je je kwetsbaar voelt of bang bent dat je ‘verliest’. Maar op de lange termijn brengt vergeving vaak bevrijding, rust en ruimte om verder te leven zonder dat het verleden je blijft vastklampen en terugroepen.
Evolutie-Biologie over Vergelden en Vergeven
Er zijn wetenschappelijke onderzoeken die aantonen dat zowel de neiging tot wraak als de neiging tot harmonie beiden in de mens van nature aanwezig zijn.
Evolutie en Vergelding
In het kader van ‘survival of the fittest’ lijkt het soms alsof de neiging tot vergelding de overhand heeft. Er is wetenschappelijk bewijs dat wanneer de dader jouw ‘wraakbeschikbaarheid’ goed kan zien, dat dit de kans verhoogd op afschrikking (McCullough, Daly & Wilson). Of dat wanneer een groep of samenleving afhankelijk is van regel-naleving, dat wraak helpt de groepsnormen te handhaven (Schumann & Ross; Clutton‑Brock & Parker). Maar er wordt hierbij ook gewaarschuwd voor onbeheerste toepassing van vergelding dat leidt tot conflict-escalatie, depressieve gevoelens en emotionele uitputting. Bovendien, het feit dat we op een bepaald niveau een impulsieve vergeldingsdrang hebben, betekent niet dat het moreel of gerechtelijk gerechtvaardigd is.
Evolutie en Vergeving
De neiging tot harmonie is ook van nature aanwezig in de mens. Harmonie en verbinding zijn waarden die van groot belang zijn, ook bij dieren! Mensapen, zoals de bonobo en de berggorilla, laten tekenen van verzoenen zien. En het wordt nog interessanter: uit onderzoek blijkt dat verzoening niet is beperkt tot deze primaten. Geiten, schapen, dolfijnen en hyena’s hebben allemaal de neiging zich na conflicten te verzoenen: het tegen elkaar wrijven van hoorns, vinnen of vacht zijn veelvoorkomende verzoenende gebaren bij deze diersoorten (M.e. Mccullough, 2008).
Door te vergeven en relaties te herstellen, waren onze voorouders beter in staat om te profiteren van samenwerking tussen groepsleden. Het vergrootte de evolutionaire geschiktheid. Het draagt bij aan ons psychologisch welzijn, groepscohesie en in vroegere tijden zorgde het ‘erbij horen’ dus ook voor overleving.
‘Because revenge and forgiveness both solved problems for ancestral humans, these capacities are now typical of modern humans’ (The Forgiveness Instinct, M.e. Mccullough, Greater Good Magazine, Berkeley University California, march 1, 2008)
Vergeven is voor jezelf
Vergeven betekent niet dat het geen pijn meer doet of dat je het prima vindt wat er is gebeurd of wat jou is aangedaan. Vergeven betekent niet dat je automatisch weer volop vertrouwen hebt in de ander.
Vergeven is niet iets dat je doet voor de ander. Het de ander vergeven doe je voor jezelf.
‘Wie kiest voor vergeving, wordt beloond met gemoedsrust’… ‘Heling betekent dat onze waardigheid is hersteld en dat we in staat zijn om door te gaan met ons eigen leven’ (Het boek van vergeving’ van Desmond & Mpho Tutu, 2015, Hoofdstuk 1-3).
Vergeven. Hoe dan?
In het boek van vergeving beschrijven Desmond & Mpho Tutu een proces met 4 stappen:
Stap 1: Het Verhaal Vertellen
Je begint met het vertellen van wat er is gebeurd. Dit houdt in dat je eerlijk en volledig beschrijft van wat je is aangedaan en welke pijn dat heeft veroorzaakt. Dit is essentieel om erkenning te geven aan je ervaring, zowel tegenover jezelf als tegenover anderen. Het doel van deze stap is om je eigen waarheid onder ogen te zien. Op deze manier begin je met het terugpakken van wat je is ontnomen, krijg je inzicht in je lijden en kun je er een betekenis aan verbinden.
Stap 2: De Pijn benoemen en Rouwen
Wanneer je gekwetst bent, lijkt het soms makkelijker om het te bagatelliseren, op te kroppen of te rationaliseren. Maar gekwetstheid die er wel is en ontkend wordt, gaat woekeren vanbinnen en vindt toch wel een weg naar buiten. Gekwetstheid vraagt om erkenning. Erkenning van gevoelens zoals verdriet, woede of vernedering. De pijn benoemen en de gevoelens ervaren en benoemen, horen ook bij rouwen. Misschien rouw je om verlies van vertrouwen, verlies van ergens in geloven of verlies van onschuld van iets of iemand.
Rouwen kent verschillende gevoelens, bijvoorbeeld ontkenning, boosheid, verdriet, maar ook opluchting of schuld. Er bestaat geen ‘verkeerd’ gevoel. Je kunt de pijn benoemen door het te vertellen, maar ook door tekenen, schrijven, zang of muziek. Of misschien een combinatie, wat voor jou werkt. Cruciaal bij deze stap is dat je deze gevoelens laat zijn, zonder ze te veroordelen.
Stap 3: Vergeving schenken
Tutu beschrijft dit als de stap waarin we van slachtoffer held worden. Een slachtoffer bevindt zich in een zwakke positie en is overgeleverd aan de grillen van anderen. Een held is iemand die het lot in eigen handen heeft en een eigen toekomst bepaalt.
Dr. F. Luskin introduceert in zijn boek Forgive for good (2003) de term ‘klacht-verhaal’ (grievance story). Grofweg bedoelt Luskin met een ‘klacht-verhaal’ dat je je eigen slachtofferschap benadrukt, dat er slechte mensen bestaan die jou iets aangedaan hebben en waarbij het verhaal eigenlijk niet verder gaat.
Volgens Luskin is een mogelijke bijdrage aan het jezelf minder slachtoffer voelen, het ‘onpersoonlijk maken van de pijn’. Hij bedoelt daarmee dat de realisatie dat gekwetstheid bij leven hoort, dat ieder mens op deze aarde gekwetstheid kent en dat degene die de kwetsuur heeft veroorzaakt, wellicht niet de intentie heeft gehad om je te kwetsen, maar dat het in de gebeurtenis wel heeft plaatsgevonden, kan helpen om je minder slachtoffer te voelen.
Forgiveness is the feeling of peace that emerges as you take your hurt less personally, take responsibility for how you feel, and become a hero instead of a victim in the story you tell. Forgiveness is the experience of peacefulness in the present moment. Forgiveness does not change the past, but it changes the present. Forgiveness means that even though you are wounded you choose to hurt and suffer less. Forgiveness means you become a part of the solution. Forgiveness is the understanding that hurt is a normal part of life. Forgiveness is for you and no one else. You can forgive and rejoin a relationship or forgive and never speak to the person again (Forgive for Good, A proven prescription for health and happiness, Dr. F. Luskin, 2003).
Bereidheid om te vergeven
In deze stap is het van belang dat het gevoel van bereidheid om te vergeven innerlijk aanwezig is en gevoeld wordt. We zijn in staat om te vergeven omdat we onze gedeelde menselijkheid erkennen en we bewust zijn dat context van belang is. We zijn allemaal fragiele, kwetsbare en zwakke menselijke wezens die in staat zijn tot onnadenkendheid en wreedheid. Hierdoor kunnen we empathie en mededogen ontwikkelen. In de vorige stappen hebben we onze eigen breekbaarheid en menselijkheid geaccepteerd. In deze stap accepteren we dat van degene die ons kwaad heeft gedaan.
‘Ik vergeef je’
Het hardop uitspreken van de woorden: ‘Ik vergeef je’. Het waarachtig vergeven kan leiden tot innerlijke rust of het gevoel dat er een grote last van je schouders is afgevallen. Vergeven redt de ander niet en pleit de ander niet vrij. Het werkt voor jezelf. Het voelt bevrijdend. Nu bestaat de mogelijkheid om een nieuw verhaal te vertellen. Een verhaal waarin jouw lijden een andere betekenis krijgt, het verhaal verder gaat en je een held bent.
Stap 4: De relatie vernieuwen of loslaten
Je bent vrij om een relatie los te laten. Misschien bestaat de relatie enkel uit de vreselijke daad die de dader is begaan en waarvan jij slachtoffer bent geweest. Misschien was er sprake van een lange diepgaande relatie, maar ook hierbij mag je de keuze maken om deze relatie los te laten.
Vernieuwen of anders vasthouden is ook een optie. Bij vernieuwen bedoelen we niet het dupliceren van de relatie die al bestond, maar wordt echt bedoeld: het scheppen van een nieuwe relatie, waarin jullie beiden anders zijn.
Echte excuses kunnen helpen
Echte excuses kunnen het proces van vergeven faciliteren. Maar soms zijn excuses niet zo nuttig, omdat ze uiteindelijk neerkomen op: ‘Het spijt me dat je je slecht voelt’ of ‘Het spijt me dat je boos bent.’ Maar dat is geen echt excuus. Heel veel mensen hebben moeite om hun tekortkomingen toe te geven en het feit te erkennen dat hun gedrag het lijden van anderen heeft veroorzaakt.
Een echt oprechte verontschuldiging zegt: ‘Ik heb iets verkeerd gedaan. Mijn fout heeft geleid tot je boosheid. Ik ben verantwoordelijk voor zowel mijn eigen gedrag als je reactie. Het spijt me. En als ik kan, zal ik het goedmaken.’
Dit kan stap 3 en 4 in het vergevingsproces makkelijker maken.
Vergeven bij vreemdgaan in partner-relaties
Vergeven kan een grote rol spelen in partner-relaties, bijvoorbeeld als er sprake is van vreemdgaan. In het boek ‘Liefde en vrijheid in gay-relaties’ (2024) staat een uitgebreid proces beschreven waarin beide partners een rol hebben en wat kan leiden tot vergeving schenken en ontvangen. Het proces lijkt op het vier-stappen model van Tutu, aangevuld met een paar stappen, omdat het actie vereist van de beide partners:
- Kwetsuren: de gekwetste partner vertelt over wat er zo pijnlijk is geweest. Je bent eerlijk over je gevoelens van bijvoorbeeld boosheid en wrok. De andere partner luistert.
- Jouw Pijn: de andere partner vat samen wat de gekwetste partner heeft gezegd en verifieert bij de ander of dit juist is. Als dit niet klopt, corrigeer en herhaal deze stap. Let wel: het is niet de bedoeling om weer het veld van ruzie in te gaan, maar juist het veld van erkenning.
- Verdriet en Begrip: de partner die gekwetst is, kan vertellen wat het meeste pijn heeft gedaan, welke verwachtingen er misschien verloren zijn gegaan. De andere partner vat wederom samen.
- Welgemeend Excuus: de partner die is vreemdgegaan kan in deze stap verantwoordelijkheid nemen. Je kunt vertellen hoe je je vanbinnen voelt en welgemeende excuses aanbieden.
- De Ander weer Ontvangen: vervolgens kan de gekwetste partner in zichzelf onderzoeken of de verontschuldigingen binnen kunnen komen. Welke gevoelens komen er nu op, nu er excuses zijn gemaakt? Zit er nog iets in de weg om de volgende stappen naar vergeving te zetten? Neem dat weer mee naar stap 3.
- Vergeving: degene die gekwetst is vertelt hoe het voelt om de verontschuldigingen te horen en te ontvangen. Zeg letterlijk dat je de verontschuldiging accepteert en dat je de ander vergeeft.
- Formaliseren van de Vergeving: bedenk samen een manier om betekenis te geven aan deze gebeurtenis. Symboliek kan een groot goed zijn bij het vernieuwen van de relatie.
Hulp door therapiepraktijk Susan
Vergeven is een krachtig innerlijk proces dat niet gaat over het goedkeuren van wat is gebeurd, maar over het kiezen voor innerlijke rust en vrijheid. Het biedt een alternatief voor vergelding of niets doen. Zowel uit psychologisch als evolutionair perspectief blijkt dat we als mens beschikken over de capaciteit om te verbinden. Uiteindelijk is vergeving een daad van zelfzorg dat actief kan worden ingezet.
Ben jij op zoek naar een mogelijkheid om te praten over vergeving of om je verhaal te vertellen? Therapiepraktijk Susan biedt je een veilige ruimte zonder oordeel waarin je je kunt uiten. We kunnen samen achterhalen hoe je je erover voelt. Je kunt je verhaal telkens opnieuw vertellen. Vervolgens kun je rustig exploreren wat de mogelijkheden zijn voor jou om te komen tot vergeving, als je dat wilt.
En als er sprake blijkt te zijn van bepaalde (traumatische) ervaringen die in het heden last veroorzaken, kunnen we EMDR therapie toepassen.
Er is geen wachtlijst. Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda! Je kunt meteen zelf je eerste sessie inplannen via de online agenda op de contactpagina of neem contact op via mail, whatsapp, telefoon of de socials.
Je bent van harte welkom!
Wil je verder lezen, bijvoorbeeld over Liegen, klik dan op deze link: https://www.therapie-susan.nl/gesprekstherapie/liegen-en-excuses-maken/