Het aangaan van menselijke relaties doen we graag, omdat we verlangen naar liefde, naar verbinding, naar begrip, naar verzorgd worden. We hebben vertrouwen in elkaar. We kunnen ook vertrouwen hebben in het leven, in een goed verloop, in ‘dat het leven goed voor me zorgt’.
Wat betekent vertrouwen?
Maar wat betekent dat eigenlijk, ‘Vertrouwen hebben’? Wat is eigenlijk Vertrouwen? In het woordenboek staat bij het woord ‘vertrouwen’: ‘hopen, met zekerheid’.
‘Basic Trust’, oftewel Fundamenteel Vertrouwen, is een term die in de ontwikkelingspsychologie gebruikt wordt. Erikson (1963) heeft het over het fundamentele gevoel dat anderen betrouwbaar zijn en dat de wereld in de kern voorspelbaar en goedgezind is. Dit vormt, in die theorie, de basis voor een veilige hechting. Overigens ontstaat die basis niet in één moment, maar groeit geleidelijk door de ervaringen van beschikbaarheid en voorspelbaarheid.
Vertrouwen en Kwetsbaarheid
Brown (2012) benadrukt dat vertrouwen een daad van moed is, omdat je het risico neemt om geraakt te worden door een ander.
In een artikel in het tijdschrift de ‘Academy of Management Review’ (1 juli 1998) wordt als volgt gesproken over vertrouwen:
“Trust is a psychological state comprising the intention to accept vulnerability based upon positive expectations of the intentions or behavior of another” (Rousseau et al., Academy of Management Review,1 juli 1998).
Deze definitie geeft aan dat vertrouwen een toestand van bereidheid is (geen eigenschap dus), waarbij kwetsbaarheid wordt geaccepteerd en waarbij sprake is van een positieve verwachting, namelijk dat de ander te goeder trouw zal handelen.
Vertrouwen is dus de bewuste bereidheid om gekwetst te worden, het volledig accepteren van dat risico, waarbij de hoop op een positieve uitkomst groter is.
Gekwetst worden en Verlies
Maar wij, mensen, leveren liefde, verbinding, begrip of zorg niet feilloos aan elkaar. We worden gekwetst, er wordt tegen ons gelogen en we kunnen ons verraden voelen. En daar kunnen we zelf ook debet aan zijn. Want we liegen. We kwetsen. Daar ontkomen we niet aan.
Het leven zelf kan je ook een behoorlijke knauw geven. Als het bijvoorbeeld totaal niet verloopt zoals je graag had gewild of had gehoopt. Als er een dierbare overlijdt of je ineens geconfronteerd wordt met een ander groot verlies. De pijn is dan groots en er kan een afkeer van het leven ontstaan.
Dus wat als je wel degelijk gekwetst wordt? Wat als je het risico dus hebt genomen en het is werkelijkheid geworden? Er ís tegen je gelogen en je vertrouwen ís geschaad? Wat gebeurt er dan? Hoe moet je hiermee omgaan? En hoe moet je dan weer opnieuw vertrouwen hebben?
Vertrouwen en Wantrouwen
De beweging die je kunt maken uit bescherming voor jezelf als je vertrouwen geschaad is, is ‘uit verbinding’ gaan. Uit verbinding met een ander, uit verbinding met jezelf en/of uit verbinding met Leven.
Wantrouwen is je bescherming geworden. Even geen vertrouwen meer, omdat je niet goed weet hoe je de nare gebeurtenis, het geleden verlies, het gevoel van verraad moet plaatsen. Het grote verdriet, het nare gevoel. Alles is anders. Het duurt even voordat je je weg hiermee weet.
Na Verlies komt Rouw
Rouwen is een begrip dat staat voor de tal van gevoelens die je ervaart bij het onder ogen zien van het verlies. Welke gevoelens dat zijn, is voor iedereen en voor ieder verlies anders. Het kan bijvoorbeeld gaan om ontkenning, boosheid, verdriet, maar ook opluchting of schuld. Er bestaat geen ‘verkeerd’ gevoel. Je kunt de pijn benoemen door het te vertellen, door er woorden aan te geven in een veilige omgeving, waardoor je ze kunt ‘ervaren, zonder je erin te laten meeslepen’. Op deze manier ontstaat een klein beetje kalmte en ruimte in je eigen systeem.
Wanneer er niet voldoende plaats wordt gemaakt voor het rouwen, kan wantrouwen blijven bestaan. Het verliezen van gevoelens van vreugde of zachtheid en het ervaren van een gevoel van eenzaamheid kunnen op lange termijn een gevolg zijn. Het kan (terecht) voelen als ‘vastzitten’ en ‘niet verder komen’.
Wat volgt na Rouw
Na wel voldoende ruimte voor Rouw, is er ruimte voor een volgende stap. Een volgende stap kan zijn Vergeven en misschien opnieuw Verbinden. In eerdere blogs heb ik hierover geschreven:
Opnieuw Vertrouwen
En een volgende stap kan ook zijn Opnieuw Vertrouwen. Maar hoe doe je dat? Wat is daarvoor nodig? Hoe maak je die stap om opnieuw vertrouwen te hebben? Opnieuw vertrouwen in jezelf, in iemand anders of in het leven zelf?
In het boek Shattered Assumptions van R. Janoff-Bulman (1992, p. 6) wordt gesteld dat mensen leven met drie onbewuste fundamentele aannames over het leven en de wereld:
- De wereld is goedgezind (the world is benevolent);
- De wereld is betekenisvol (the world is meaningful);
- Ikzelf ben waardevol (the self is worthy).
Er wordt een voorbeeld gegeven over het tweede punt ‘de wereld is betekenisvol’: Als we de wereld zien in termen van rechtvaardigheid als betekenis, dan kunnen gebeurtenissen met een negatieve uitkomst gezien worden als een straf en gebeurtenissen met een positieve uitkomst als een beloning. Deze zienswijze brengt een idee van controle met zich mee, in de zin van ‘als we ons gecommitteerd, vol oprechte aandacht en op een voorzichtige manier gedragen, zal niets naars ons overkomen’. Met deze aanname geloven we graag dat wat we doen en wat ons gebeurt met elkaar in verbinding staat.
Opnieuw Vertrouwen en Fundamentele aannames
Wanneer deze fundamentele aannames over de wereld en het leven verbrijzeld (shattered) worden door een onvoorziene traumatische gebeurtenis, hebben we te maken met een verlies van deze blik op de wereld, een verlies van houvast en comfort. En tegelijkertijd is er nog geen nieuwe blik naar de wereld waar deze zeer nare gebeurtenis in past. Die moet nog worden geconstrueerd. Janoff-Bulman noemt dat: between a rock and a hard place, oftewel in een onmogelijke positie.
Betekenis Geven en Aangepaste Fundamentele Aannames
Het dilemma dat moet worden opgelost is dat de nare gebeurtenis gaat passen in een aangepast beeld van de wereld en het leven, met aangepaste aannames. Herstel bestaat eruit dat men een nieuw, wellicht realistischer, maar wel nog hoopvol wereldbeeld opbouwt. Niet: ‘mensen zijn onbetrouwbaar’, maar bijvoorbeeld wel: ‘sommige mensen kunnen kwetsen, anderen zijn veilig en waardevol’.
Janoff-Bulman noemt dit proces zeer moeilijk, de fundamentele aannames over de wereld en het leven moeten namelijk worden aangepast. Hierbij zijn innovatie en transformatie nodig. Het is een creatief proces, maar wel een pijnlijk en moeilijk creatief proces.
The ability to transform the experience, to reinterpret the powerful data, is ultimately related to survivors’ success in resolving their intense crisis (Shattered Assumptions, R. Janoff-Bulman, 1992, p.114).
Rouw, Troost, Veerkracht en dan Draagkracht
Persoonlijk ben ik van mening dat er dan dus eerst voldoende aandacht en woorden nodig zijn voor de pijn, de rouw. Voor het bodemloze gevoel van verdriet. Juist dat gevoel bij wanneer iets verbrijzelt. Dus rouw en troost. En daarna is er ruimte voor veerkracht. Je kunt je weer even oprichten. Een klein beetje licht is zichtbaar. Daarna volgt er weer verdriet, rouw. Rauwe pijn. En daarna weer een beetje veerkracht. Ietsje meer. Dit proces gaat door totdat er echt veerkracht gevoeld wordt. En dan is er ruimte voor draagkracht.
Draagkracht en fundamentele aannames
Het verschil tussen veerkracht en draagkracht is dat draagkracht over de lange termijn gaat. Bij draagkracht is betekenisgeving van belang. En dus ook de aangepaste fundamentele aannames. De traumatische gebeurtenis inbedden in je eigen levensverhaal vraagt om existentiële reflectie en soms spirituele of morele verwerking.
Opnieuw Vertrouwen doe je zo
Het gaat dus over je opnieuw verbinden met het leven en misschien ook met jezelf. Op jouw manier. Opnieuw vertrouwen. In het leven, in de wereld, in jezelf.
Opnieuw de bereidheid hebben om gekwetst te worden, opnieuw het volledig accepteren van dat risico, waarbij de hoop op een positieve uitkomst groter is. Met de wetenschap dat je gekwetstheid kunt dragen. Dat het kan helen.
Though not the master of one’s fate, one may still be captain of one’s soul (P. Brickman, 1987)
Nieuwe positieve ervaringen helpen
Het helpt als je ook daadwerkelijke nieuwe, veilige ervaringen kan opdoen die je nieuwe fundamentele aannames kracht bijzetten. Het helpt om je te kunnen richten op positieve uitkomsten en gebeurtenissen. Om deze ook te ervaren.
Herstellen van autonomie en zelfvertrouwen
Vaak is vertrouwen in anderen pas mogelijk nadat iemand weer leert vertrouwen op zichzelf, op zijn of haar eigen waarnemingen, grenzen en intuïtie.
Opnieuw vertrouwen in een ander
Opnieuw vertrouwen van een partner, terwijl er eerder ontrouw is geweest in andere verbindingen, heeft te maken met je mate van zelfvertrouwen en autonomie. Hierbij gaat het om de bereidheid om gekwetst te worden en het risico te willen en durven nemen. Om dit te kunnen doen, moet je ergens weten dat je de pijn zult kunnen dragen.
Opnieuw vertrouwen hebben in je partner
Opnieuw vertrouwen kunnen hebben in je partner na verraad of een leugen heeft veel positieve ervaringen nodig. Herhaaldelijke daden, niet enkel woorden. Herstellen van emotionele veiligheid groeit niet door woorden, maar door herhaalde betrouwbare daden. De ‘dader’ moet consequent, transparant en voorspelbaar handelen over een langere periode.
Hulp door therapiepraktijk Susan
Ben jij op zoek naar ondersteuning bij het Opnieuw leren Vertrouwen? Therapiepraktijk Susan biedt je een veilige, rustige omgeving waarin je je gevoelens kunt uiten. Ik heb geen enkel oordeel. We kunnen samen exploreren hoe jouw fundamentele aannames zijn aangetast en hoe we deze kunnen aanpassen. En uiteraard kunnen we EMDR toepassen als het bijdraagt en als je dat wilt.
Er is geen wachtlijst. Ik ontvang je graag in mijn praktijk in Breda! Je kunt meteen zelf je eerste sessie inplannen via de online agenda op de contactpagina of neem contact op via mail, whatsapp, telefoon of de socials. Ben je woonachtig in de omgeving Breda, Zundert, Etten-Leur, Oosterhout of Roosendaal?
Je bent van harte welkom!
Wil je meer lezen over vertrouwen en verbinding? Lees dan de volgende blogs: